Sơ đồ vị trí Khu công nghiệp chế biến titan Sông Bình, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận trên ảnh nền: sự cố tràn bùn thải titan của Công ty CP Đầu tư khoáng sản và thương mại Bình Thuận - Nguồn: Theo số liệu KCN Sông Bình - Ảnh: Nguyễn Nam - Đồ họa: Vĩ Cường

Cả cơ quan quản lý nhà nước và các chuyên gia về khoáng sản titan đều lo ngại nếu không quản lý tốt thì tình trạng ô nhiễm do khai thác, chế biến titan tại Bình Thuận sẽ càng nặng hơn sau khi Khu công nghiệp (KCN) Sông Bình đi vào hoạt động. Hiểm họa tràn bùn thải titan như từng xảy ra sẽ tái diễn.

Ông Nguyễn Đức Hòa, giám đốc Sở Kế hoạch - đầu tư Bình Thuận, cho biết KCN Sông Bình đi vào hoạt động với các sản phẩm chế biến sâu đến pigment và titan xốp, đảm bảo nhu cầu trong nước về pigment. Ngoài ra còn xuất khẩu các sản phẩm xỉ titan, titan xốp, muối zircon oxychloride. Ông Hòa nhìn nhận việc chế biến sâu titan sẽ hiệu quả hơn nhiều so với khai thác, sơ chế, xuất khẩu thô.

Về vấn đề xử lý ô nhiễm môi trường, ông Hòa cho hay trong giai đoạn lập hồ sơ, chủ đầu tư phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường và đề xuất biện pháp giảm thiểu tác động trình cấp thẩm quyền phê duyệt theo quy định. Trong quá trình hoạt động, bộ, ngành và địa phương sẽ quản lý, giám sát việc thực hiện các giải pháp môi trường đối với dự án.

Ông Huỳnh Giác, giám đốc Sở Tài nguyên - môi trường Bình Thuận, đánh giá KCN Sông Bình là nơi thu hút công nghệ tiên tiến về chế biến titan. Theo đó, thay vì xuất thô như trước đây, quặng titan sẽ được đưa vào KCN Sông Bình để chế biến sâu. Hiện đã có nhà đầu tư của Nga có nguồn lực mạnh đầu tư vào KCN, còn các doanh nghiệp VN thì có một số cái tên khá quen thuộc trong ngành khai thác titan như Đường Lâm, Bằng Hữu. “Khi tiến tới khai thác công nghiệp sẽ làm (khai thác) sâu tới 100m. Nguy cơ cho môi trường cũng lớn hơn. Vì vậy việc quản lý sẽ chặt chẽ hơn” - ông Giác nói.

Ông Giác cho biết thêm khi KCN Sông Bình đi vào hoạt động, các khu mỏ khai thác titan bên ngoài như các “vệ tinh” cung cấp nguyên liệu cho KCN này chế biến sâu. Khi đó số lượng titan khai thác sẽ tăng cao hơn, đồng nghĩa với việc nguy cơ ô nhiễm môi trường cũng sẽ tăng cao nếu lơi lỏng quản lý.

Ông Nguyễn Hữu Quý - chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường tỉnh Bình Thuận - cho hay: theo tài liệu điều tra của Tổng cục Địa chất khoáng sản VN, tỉnh Bình Thuận được xác định có tiềm năng khoáng sản titan rất lớn, trên 500 triệu tấn, chiếm hơn 90% tổng trữ lượng và tài nguyên quặng titan VN. “Titan tại Bình Thuận không thiếu, nhưng vấn đề đặt ra là công nghệ.

Hiện các mỏ chỉ mới khai thác được 5-7 triệu tấn mà môi trường đã bị ảnh hưởng nặng, thảm thực vật và diện mạo bờ biển bị biến dạng do quá trình hoàn thổ kém. Về thu thuế cũng không được bao nhiêu, từ trước đến nay chỉ thu về trên 100 tỉ đồng thuế, thua cả xổ số kiến thiết, nhưng hậu quả cho môi trường lại rất lớn” - ông Quý trăn trở. Ông Quý nói thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp khai thác titan đào sai vị trí, đào rộng hơn và đào moong (hố khai thác) không đúng thiết kế. Chưa kể KCN chế biến titan sông Bình nằm ở nơi đầu nguồn của hệ thống sông Lũy, nếu kiểm soát chất thải thiếu chặt chẽ sẽ gây ra hậu quả rất lớn. “Từ sự cố tràn bùn thải titan vừa qua ở Bình Thuận đặt ra cảnh báo về cách quản lý của cơ quan nhà nước” - ông Quý nhấn mạnh.

Tiến sĩ Nguyễn Kim Hoàng - trưởng khoa địa chất Trường ĐH Khoa học tự nhiên (ĐHQG TP.HCM) - đánh giá khi KCN Sông Bình đi vào hoạt động thì nhu cầu quặng titan thô để đưa vào chế biến sâu sẽ tăng cao. Vấn đề đặt ra là làm sao quản lý tốt việc khai thác thô, bởi hiện nay hoạt động khai thác của các mỏ đều có nhiều sai phạm như khai thác không đúng thiết kế dẫn đến các hồ chứa không bảo đảm. Vụ vỡ hồ chứa bùn thải titan ngày 18-11 xuất phát từ những tồn tại này. “Các cơ quan giám sát từ địa phương đến trung ương đều có, nguyên tắc làm việc rất chặt chẽ, tuy nhiên việc quản lý trên thực tế rất lỏng lẻo, đùn đẩy trách nhiệm cho nhau” - ông Hoàng nói.

Một vị đại biểu của dân tại huyện Bắc Bình cho biết khi nghe KCN Sông Bình sắp được xây dựng người dân rất lo ngại. “Tôi nghĩ nguyên tắc là làm cái gì cũng phải nghĩ đến ý kiến người dân” - vị này nói.

Ông Nguyễn Toàn Thiện, đại biểu HĐND tỉnh Bình Thuận, cũng nói khi tiếp xúc cử tri ở khu vực có dự án titan hầu như dân kêu rất nhiều về ô nhiễm môi trường. “Như hiện nay kiểm tra kiểu gì mà không thấy vi phạm của doanh nghiệp, đến lúc xảy ra sự cố mới nói thế này thế nọ. Trong kỳ họp HĐND tới tôi sẽ tiếp tục chất vấn những vấn đề liên quan tới titan, nhất là sự việc tràn bùn thải titan xảy ra tại xã Thuận Quý, huyện Hàm Thuận Nam” - ông Thiện cho biết.